AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ İLE KORUNAN HAKLAR VE GETİRİLEN YASAKLAR
YAŞAM HAKKI
Yaşam Hakkı, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 2. maddesinde “Herkesin yaşam hakkı yasayla korunur.”ifadesine yer verilerek, devamında sıralanan bazı istisnalar saklı olmak kaydıyla korunmaktadır. Bu istisnalar arasında sayılan ölüm cezası ise kadameli olarak önce 6 nolu ek protokol daha sonra ise 13 nolu ek protokol ile tamamen ve koşulsuz olarak taraf devletler açısından kaldırılmıştır.
İŞKENCE YASAĞI
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 3. maddesinde “Hiç kimse işkenceye veya insanlık dışı ya da aşağılayıcı muamele veya cezaya tabi tutulamaz.” ifadelerine yer verilerek işkence, insanlık dışı muamele ve aşağılayıcı muamele yasaklanmıştır.
KÖLELİK VE ZORLA ÇALIŞTIRMA YASAĞI
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 4. maddesinde kimsenin köle ya da kul durumunda tutulamayacağı ve ayrıca zorla çalışmaya tabi tutulamayacağı hükmüne varılmış, maddenin devamında ise hangi hallerin zorla çalıştırma veya zorunlu çalışma sayılıp sayılmayacağı izah edilmiştir.
ÖZGÜRLÜK VE GÜVENLİK HAKKI
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 5. maddesinde, yasal mercilerin vermiş oldukları mahkumiyet, tutukluluk gibi kararlar yahut birtakım idari kararlar ve toplum sağlığı gibi durumlarda ortaya çıkan bazı istisnalar haricinde hiç kimsenin özgürlüğünden mahrum bırakılamayacağı ifade edilmiştir. Ayrıca yakalanan her kişiye yakalanma sebebinin ve kendisine yöneltilen suçlamaların anlaşılır bir biçimde bildirilmesi ve akabinde bu kişinin yargı önüne çıkarılması şarttır.
ADİL YARGILANMA HAKKI
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 6. maddesine göre herkes, yasayla kurulmuş, bağımsız ve tarafsız bir mahkeme tarafından, kamuya açık olarak ve makul bir süre içinde yargılanma hakkına sahiptir. Bu maddenin devamında masumiyet karinesi ilkesine yer verilmiş olup suç ithamı altında bulunan kişilerin sahip olduğu asgari haklar ayrıntılandırılmıştır. Sözleşmenin 7. maddesinde de hiç kimsenin işlendiği zaman ulusal veya uluslararası hukuka göre suç oluşturmayan bir eylem veya ihmalden dolayı suçlu bulunamayacağı ifade edilmiştir.
ÖZEL VE AİLE HAYATINA SAYGI HAKKI
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 8. maddesinde; kamu güvenliği, ulusal güvenlik, suçun önlenmesi gibi istisnalar ayrı tutulmak kaydıyla herkesin özel ve aile hayatına, konutuna ve yazışmasına saygı gösterilmesi hakkına sahip olduğu hüküm altına alınmıştır.
DÜŞÜNCE, VİCDAN VE DİN ÖZGÜRLÜĞÜ
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 9. maddesine göre herkes, kamu güvenliği, kamu düzeni, genel sağlık ve genel ahlak ile başka kişilerin hak ve özgürlüklerinin korunması kuralları ile sınırlı kalmak kaydıyla düşünce, vicdan ve din özgürlüğüne sahiptir; bu hak, din veya inanç değiştirme özgürlüğü ile tek başına veya topluca, kamuya açık veya kapalı ibadet, öğretim, uygulama ve ayin yapmak suretiyle dinini veya inancını açıklama özgürlüğünü de içerir.
İFADE ÖZGÜRLÜĞÜ
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 10. maddesinde herkesin ifade özgürlüğü hakkına sahip olduğu ve bu hakkın, kamu makamlarının müdahalesi olmaksızın ve ülke sınırları gözetilmeksizin, kanaat özgürlüğünü ve haber ve görüş alma ve de verme özgürlüğünü de kapsadığı ifade edilmiştir. Maddenin devamında ise bu hakkın devletlerin radyo, televizyon ve sinema işletmelerini bir izin rejimine tabi tutmalarına engel olmadığını ve bu hakkın kullanımının belli sınırlara tabi olduğu düzenlenmiştir.
TOPLANTI VE DERNEK KURMA ÖZGÜRLÜĞÜ
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 11. maddesine göre herkes, meşru sınırlamalar içerisinde kalmak kaydıyla, barışçıl olarak toplanma ve dernek kurma hakkına sahiptir. Bu hak aynı zamanda sendikalar kurma ve sendikalara üye olma hakkını da içerir.
EVLENME HAKKI
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 12. maddesine göre evlenme çağına gelen her erkek ve kadın, bu hakkın kullanımını düzenleyen ulusal yasalara uygun olarak evlenme ve aile kurma hakkına sahiptir.
AYRIMCILIK YASAĞI
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi uyarınca sözleşmede sıralanan tüm haklar ve özgürlükler; cinsiyet, ırk, renk, dil, din, siyasal grup, ulusal veya toplumsal köken, ulusal bir azınlığa aidiyet, servet, doğum başta olmak üzere herhangi başka bir duruma dayalı hiçbir ayrımcılık gözetilmeksizin sağlanmalıdır. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesine Ek 2000 tarihli 12. Nolu Protokol ile de ayrımcılık yasağı takrarlanmış ve hiç kimsenin hiçbir gerekçeyle, hiçbir kamu makamı tarafından ayrımcılığa maruz bırakılamayacağı vurgulanmıştır.
MÜLKİYETİN KORUNMASI
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesine Ek 1952 tarihli Ek Protokol’ünün 1. maddesine göre her gerçek ve tüzel kişinin mal ve mülk dokunulmazlığına saygı gösterilmesini isteme hakkı vardır. Bu hak devletlerin kamu yararına hizmet eden ve vergi yahut diğer katkıları konu alan düzenlemeler yapma yetkisine halel getirmez.
EĞİTİM HAKKI
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesine Ek 1952 tarihli Ek Protokol’ünün 2. maddesi, hiç kimsenin eğitim hakkından yoksun bırakılamayacağını ve devletin, eğitim ve öğretim alanında yükleneceği görevlerin yerine getirilmesinde, ana ve babanın bu eğitim ve öğretimin kendi dini ve felsefi inançlarına göre yapılmasını sağlama haklarına saygı göstereceğini düzenlemiştir.
SERBEST SEÇİM HAKKI
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesine Ek 1952 tarihli Ek Protokol’ünün 3. maddesine göre sözleşmenin tarafı olan devletler, yasama organının seçilmesinde halkın kanaatlerinin özgürce açıklanmasını sağlayacak şartlar içinde, makul aralıklarla, gizli oyla serbest seçimler yapmayı taahhüt ederler.
BORÇTAN DOLAYI ÖZGÜRLÜĞÜNDEN YOKSUN YOKSUN BIRAKILMA YASAĞI
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesine Ek 1963 tarihli ve 4. Nolu Ek Protokol’ünün 1. maddesinde hiç kimsenin, yalnızca akdî ilişkiden doğan bir yükümlülüğü yerine getirememiş olmasından dolayı özgürlüğünden yoksun bırakılamayacağı hüküm altına alınmıştır.
SERBEST DOLAŞIM ÖZGÜRLÜĞÜ
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesine Ek 1963 tarihli ve 4. Nolu Ek Protokol’ünün 2. maddesine göre bir devletin ülkesi içinde usulüne uygun olarak bulunan herkes, orada serbestçe dolaşma ve ikametgahını seçebilme hakkına sahiptir. Ayrıca herkes, kendi ülkesi de dahil, herhangi bir ülkeyi terk etmekte serbesttir. Maddenin devamında bu özgürlüğün yalnızca zorunlu tedbirler, ulusal güvenlik, kamu düzeni gib belli başlı ölçütlere göre sınırlanabileceği ifade edilmiştir.
SINIR DIŞI EDİLME YASAĞI
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesine Ek 1963 tarihli ve 4. Nolu Ek Protokol’ün 3. maddesi; “hiç kimse, tek başına ya da toplu olarak, uyruğu bulunduğu devletin ülkesinden sınır dışı edilemez ve yine hiç kimse, uyruğunda bulunduğu devletin ülkesine girme hakkından yoksun bırakılamaz.” ifadelerine yer vererek vatandaşların sınır dışı edilme yasağını düzenlerken, 4. madde yabancıların toplu olarak sınır dışı edilmelerinin yasak olduğunu düzenlemektedir. Ayrıca 1984 tarihli 7. Nolu Protokol’ün 1. maddesiyle yabancıların sınır dışı edilmeleri hususunda birtakım usuli güvenceler de getirilmiştir.
CEZAİ KONULARA İLİŞKİN BAZI YARGILANMA HAKLARI
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesine Ek 1984 tarihli 7. Nolu Protokol’ün 2, 3 ve 4. maddelerinde sırasıyla; bir mahkeme tarafından cezai bir suçtan mahkum edilen her kişinin, mahkumiyet ya da ceza hükmünü daha yüksek bir mahkemeye yeniden inceletme hakkını haiz olacağını ifade eden iki dereceli yargılanma hakkına, adli hata halinde tazminat isteme hakkına ve aynı suçtan iki kez yargılanmama ve cezalandırılmama hakkına yer verilmiştir.
EŞLER ARASINDA EŞİTLİK
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesine Ek 1984 tarihli 7. Nolu Protokol’ün 5. maddesine göre, eşler evlilikte, evlilik süresince ve evliliğin sona ermesi durumunda, kendi aralarında ve çocukları ile ilişkilerinde medeni haklar ve sorumluluklardan eşit şekilde yararlanırlar fakat bu madde devletlerin çocuklar yararına gereken tedbirleri almalarını engellemez.